آموزش شخصیت‌پردازی در نویسندگی

انواع شخصیت در داستان کدام‌اند؟

در داستان‌نویسی، شخصیت‌ها به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند که هر یک نقش و ویژگی‌های منحصربه‌فردی در روایت داستان ایفا می‌کنند. این دسته‌بندی‌ها به نویسنده کمک می‌کند تا از تعامل‌ها و دینامیک بین شخصیت‌ها استفاده کند و داستانی جذاب و تأثیرگذار خلق کند.

پروتاگونیست (شخصیت اصلی)

پروتاگونیست همان قهرمان اصلی داستان است که تمام رویدادها حول او می‌چرخد. این شخصیت، تمرکز اصلی روایت را تشکیل می‌دهد و اغلب با چالش‌ها و مشکلات اصلی داستان مواجه می‌شود. پروتاگونیست معمولاً شخصیت اصلی است که خواننده بیشترین همذات‌پنداری را با او دارد و مسیر تحول یا مبارزه او را دنبال می‌کند. ساخت شخصیت اصلی داستان و تعیین نقش برای او از مطالب ابتدایی هستند که در آموزش شخصیت‌پردازی در نویسندگی باید یاد گرفته شوند.

آنتاگونیست (شخصیت مخالف)

آنتاگونیست همان شخصیت منفی یا ضدقهرمان است که مقابل پروتاگونیست قرار دارد و سعی می‌کند او را از دستیابی به اهدافش بازدارد. ضدقهرمان می‌تواند فرد یا نیرو یا حتی جامعه‌ای باشد که با پروتاگونیست در تضاد است و موانع اصلی داستان را ایجاد می‌کند.

شخصیت‌های پویا (Dynamically Evolving Characters)

شخصیت پویا یا دینامیک در طول داستان تحول و تغییرهای اساسی را تجربه می‌کند. این شخصیت‌ها تحت تأثیر حوادث داستان قرار گرفته و درنتیجه باورها یا نگرش‌ها یا رفتارهایشان تغییر می‌کند. این نوع شخصیت‌ها در بسیاری از شاهکارهای ادبی مشاهده می‌شوند؛ چراکه با نمایش رشد یا افول خود، داستان را جذاب‌تر و واقعی‌تر می‌کنند. شخصیت‌های پویا از شخصیت‌های بسیار مهم برای یادگیری در آموزش شخصیت‌پردازی در نویسندگی هستند.

شخصیت‌های ایستا (Static Characters)

برخلاف شخصیت‌های پویا، شخصیت‌های ایستا در طول داستان تغییری نمی‌کنند. این شخصیت‌ها از ابتدا تا انتهای داستان ثابت می‌مانند و بیشتر نقش پشتیبان را ایفا می‌کنند. آن‌ها اغلب برای تأکید بر تغییرهای شخصیت‌های پویا یا تقویت مضمون داستان استفاده می‌شوند.

شخصیت‌های نمادین (Symbolic Characters)

این نوع شخصیت‌ها بیشتر برای نشان‌دادن ایده یا تم یا مفهوم خاص استفاده می‌شوند. شخصیت‌های نمادین ممکن است ویژگی‌های فرابشری یا معنوی داشته باشند و به خواننده پیام یا درسی خاص منتقل کنند. این شخصیت‌ها معمولاً در داستان‌های اسطوره‌ای یا تمثیلی دیده می‌شوند.

شخصیت‌های فرعی (Supporting Characters)

این شخصیت‌ها نقش‌های پشتیبان دارند و معمولاً در کنار پروتاگونیست یا آنتاگونیست ظاهر می‌شوند. این شخصیت‌ها به اندازه شخصیت‌های اصلی برجسته نیستند؛ اما برای پیشبرد داستان و تعمیق جهان داستانی ضروری‌اند.

کهن‌الگوهای شخصیتی (Archetypes)

براساس نظریه کارل یونگ، برخی شخصیت‌ها مانند قهرمان، معلم، جادوگر یا دلقک بر پایه کهن‌الگوها طراحی می‌شوند. این کهن‌الگوها در بسیاری از داستان‌ها تکرار می‌شوند و به‌عنوان نمادهای جهانی برای نقش‌ها و رفتارهای خاص، عمل می‌کنند.

شخصیت‌های متضاد (Foils)

شخصیت‌های متضاد که به آن‌ها فویل نیز گفته می‌شود، به‌صورت آیینه‌ای نسبت به شخصیت اصلی عمل می‌کنند و در آموزش شخصیت‌پردازی در نویسندگی شناخت این شخصیت‌های بسیار مهم است. آن‌ها به‌طور مستقیم شخصیت اصلی را بازتاب نمی‌دهند؛ اما ویژگی‌هایشان به‌گونه‌ای طراحی شده است که تضادهای مهم با شخصیت اصلی را برجسته می‌کند و به درک عمیق‌تر مخاطب از پروتاگونیست کمک می‌کند.

شخصیت مربی (مرشد)

مربی یا مرشد شخصیتی است که به قهرمان کمک می‌کند از مشکلات عبور کند و به هدفش برسد. برای مثال، گندالف در ارباب حلقه‌ها یا دمبلدور در هری‌پاتر از جمله مربیان مهم هستند که نقش هدایتگر را برای قهرمان ایفا می‌کنند. آن‌ها معمولاً خرد و دانایی بیشتری دارند و از تجربه‌شان برای راهنمایی استفاده می‌کنند.

شخصیت‌های مکمل (Confidant)

شخصیت مکمل شخصی است که پروتاگونیست به او اعتماد می‌کند و احساس‌ها و افکار درونی‌اش را با او در میان می‌گذارد. این شخصیت ممکن است دوست نزدیک یا همسر یا حتی یک مشاور باشد. او به پیشبرد داستان کمک می‌کند و معمولاً نقش مهمی در پرداختن به عمق شخصیت اصلی دارد، بدون اینکه خود به‌عنوان شخصیت اصلی شناخته شود.

شخصیت‌های کاریکاتوری (Caricature Characters)

این نوع شخصیت‌ها به‌طرز اغراق‌آمیزی به ویژگی‌های خاصی محدود می‌شوند و از نظر روان‌شناختی و احساسی کمتر پیچیده‌اند. آن‌ها برای خلق طنز یا انتقاد از موضوع‌های خاص به کار می‌روند. در این نوع شخصیت‌پردازی، یک یا چند ویژگی برجسته شخصیتی به حد افراطی توسعه داده می‌شوند. این امر به خوانندگان کمک می‌کند تا با نکته‌های اخلاقی یا اجتماعی که نویسنده می‌خواهد به آن‌ها اشاره کند، بهتر ارتباط برقرار کنند.

شخصیت‌های دایره‌ای (Round Characters)

شخصیت دایره‌ای شخصیتی چندوجهی و دارای پیچیدگی است. این شخصیت‌ها در طول داستان به‌شکلی کامل و چندبعدی به نمایش در می‌آیند و اغلب تضادها و چالش‌های درونی دارند. این شخصیت‌ها به‌نوعی طراحی شده‌اند که خواننده عمق روانی و اخلاقی آن‌ها را درک کند. بیشتر پروتاگونیست‌ها و شخصیت‌های محوری داستان‌های پیچیده از این نوع هستند.

شخصیت‌های مسطح (Flat Characters)

برخلاف شخصیت‌های دایره‌ای، شخصیت‌های مسطح کمتر توسعه‌یافته و ساده‌ترند و در آموزش شخصیت‌پردازی در نویسندگی لازم است که آن‌ها را به‌خوبی بشناسید. آن‌ها معمولاً فقط یک یا دو ویژگی اصلی دارند و برای ایجاد تنوع یا حمایت از شخصیت‌های دیگر در داستان به کار می‌روند. این شخصیت‌ها معمولاً تغییر نمی‌کنند و بیشتر به عنوان پس‌زمینه‌ای برای شخصیت‌های اصلی عمل می‌کنند.

شخصیت‌های کلیشه‌ای (Stock Characters)

شخصیت‌های کلیشه‌ای شخصیت‌هایی هستند که الگوها و ویژگی‌های شناخته‌شده‌ای دارند و اغلب در داستان‌های مختلف تکرار می‌شوند. برای مثال، «دختر زیبا اما کم‌هوش» یا «قهرمان شجاع و قوی» از شخصیت‌های کلیشه‌ای رایج‌اند. این نوع شخصیت‌ها بیشتر برای پیشبرد سریع داستان و ایجاد ارتباط فوری با خواننده به کار می‌روند و کمتر به توسعه شخصیت و تغییرهای آن‌ها پرداخته می‌شود.

شخصیت‌های یادگاری (Walk-on Characters)

این شخصیت‌ها نقش کوچکی در داستان دارند و ممکن است فقط برای صحنه‌ای کوتاه ظاهر شوند. آن‌ها به پیشبرد بخش‌های خاصی از داستان کمک می‌کنند؛ اما توسعه‌ نیافته‌اند. این شخصیت‌ها ممکن است فروشنده‌ای در فروشگاه یا راننده تاکسی یا فردی ناآشنا باشند که در صحنه کوتاهی نقش دارند و سپس ناپدید می‌شوند.

هفت مثال برای شخصیت‌پردازی

شخصیت‌پردازی عمیق و مؤثر در داستان‌ها بر پایۀ ایجاد تغییرهای تدریجی یا شدید در شخصیت‌هاست: از طریق تعامل‌ها و چالش‌ها و رشد فردی آن‌ها. به‌منظور توضیح بهتر این موضوع، به بررسی هفت نمونه از شخصیت‌پردازی‌های برجسته در ادبیات و تحلیل کامل آنها می‌پردازیم.

جین ایر در جین ایر اثر شارلوت برونته

جین ایر یکی از نمونه‌های برجسته رشد شخصیت در داستان‌های کلاسیک است. او از کودک یتیمی که سرپرستانش به او ظلم و ستم می‌کردند، به زنی مستقل و قوی تبدیل می‌شود. شخصیت او در طول داستان با چالش‌های فراوانی مواجه می‌شود: از تنهایی در یتیم‌خانه تا عشق دشوار با آقای راچستر. چالش اصلی جین یافتن تعادل میان استقلال شخصی و عشق است که در نهایت موفق به حفظ هر دو می‌شود. این شخصیت‌پردازی به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه او از زنی مطرود به فردی با هویت قوی و مستقل تغییر می‌کند.

هولدن کالفیلد در ناطور دشت اثر جی. دی. سلینجر

هولدن کالفیلد یکی از نمونه‌های شخصیت‌پردازی بسیار معروف‌، نوجوانی سردرگم و ناراضی از جامعه است. او احساس انزوا و بیگانگی می‌کند و در پی یافتن معنایی برای زندگی خود است. هولدن که دچار افسردگی است، به‌طور مداوم به‌دنبال فرار از واقعیت‌هاست. یکی از ویژگی‌های بارز شخصیت او این است که گرچه تلاش می‌کند خود را از جامعه جدا کند، در عمق وجودش به‌دنبال ارتباط انسانی و عشق است. این تناقض‌ها باعث می‌شود که خواننده به‌خوبی با سردرگمی و تنهایی هولدن هم‌ذات‌پنداری کند​.

الیزابت بنت در غرور و تعصب اثر جین آستن

الیزابت بنت به‌عنوان زنی باهوش و مستقل و صریح در داستان «غرور و تعصب» معرفی می‌شود. او در ابتدا دیدگاه‌های منفی و تعصب‌آمیزی نسبت به آقای دارسی دارد؛ اما با پیشرفت داستان و کشف حقیقت پشت شخصیت او، الیزابت نیز به‌تدریج از پیش‌داوری‌های خود عبور می‌کند. تغییر دیدگاه او نسبت به آقای دارسی نشان‌دهنده رشد احساسی و عقلانی اوست که از شخصیت سطحی و مغرور به فردی بالغ و آماده برای پذیرش عشق تبدیل می‌شود​.

ایتن هاولی در زمستان نارضایتی ما اثر جان اشتاین‌بک

ایتن هاولی مردی است که بین ارزش‌های اخلاقی خود و فشارهای مالی خانوادگی قرار گرفته است. او در ابتدا فردی صادق و بااصول است که از کار خود به‌عنوان کارمند فروشگاه خرده‌فروشی راضی است؛ اما با فشارهای خانواده و جامعه، ایتن به‌تدریج به‌سمت تصمیم‌های غیراخلاقی کشیده می‌شود. این کشمکش‌های درونی و بیرونی، او را به مرز فروپاشی روانی می‌برد. پایان داستان با تصمیمی مبهم همراه است که نشان‌دهنده عمق کشمکش‌های اخلاقی اوست​.

رز در تایتانیک اثر جیمز کامرون

رز دختری از طبقه بالاست که در ابتدا تحت فشار خانواده برای ازدواج با مردی ثروتمند قرار دارد. او به‌تدریج از قیدوبندهای اجتماعی خود رهایی می‌یابد و با کمک جک، عشق واقعی و آزادی را کشف می‌کند. سفر شخصیتی رز نمونه‌ای عالی از رشد شخصیت است: از زنی مطیع و سردرگم به فردی که برای استقلال و عشق می‌جنگد.

سانتیاگو در پیرمرد و دریا اثر ارنست همینگوی

سانتیاگو، ماهیگیری مسن و تنها، در طول داستان با چالش‌های طبیعی و روحی بزرگی مواجه می‌شود. این شخصیت به‌عنوان نمونه‌ای از مقاومت در برابر سختی‌ها و مبارزه با سرنوشت معرفی می‌شود. مبارزه او با ماهی غول‌پیکر به‌نوعی استعاره‌ای از مبارزه‌های او با تنهایی و پیری است. شخصیت سانتیاگو نمادی از پایداری و مقاومت است که حتی در شکست نیز پیروز به نظر می‌رسد.

مایکل کورلئونه در پدرخوانده اثر ماریو پوزو

مایکل کورلئونه یکی از شخصیت‌های داستانی بسیار پیچیده است که از مردی اخلاق‌گرا و جوانی امیدوار به فردی بی‌رحم و قدرت‌طلب در دنیای مافیا تبدیل می‌شود. تغییر شخصیت او از قهرمانی اخلاقی به ضدقهرمانی بی‌رحم، یکی از نمونه‌های بسیار برجستۀ رشد منفی شخصیت در ادبیات است. این تغییر تدریجی نشان‌دهندۀ پیچیدگی‌های اخلاقی و تأثیر قدرت بر شخصیت است​.